دادستان کیست و چه وظایفی دارد؟
- خانه
- دادستان کیست و چه وظایفی دارد؟
دادستان کیست و چه وظایفی دارد؟ در این مقاله با شرح کامل وظایف قضایی و اداری دادستان، تفاوت دادستان با قاضی و رئیس دادگستری، سلسله مراتب دادستان‌ها و مسیر تبدیل شدن به دادستان آشنا شوید.
دادسرا یکی از بخش‌های مهم دستگاه قضایی و زیرمجموعه دادگستری است که وظیفه رسیدگی به امور کیفری و بعضی از امور غیرکیفری را بر عهده دارد. طبق قانون، اصلی‌ترین وظیفه دادسرا تعقیب و پیگیری جرایم و اجرای عدالت کیفری است. دادسرا معمولاً در کنار دادگاه‌ها فعالیت می‌کند و مانند آن، دارای ساختار سلسله‌مراتبی و مقامات قضایی مشخصی است. در رأس این مجموعه، دادستان قرار دارد که نقش بسیار مهمی در حفظ نظم عمومی و حمایت از حقوق جامعه ایفا می‌کند. دادستان شخصی است که از طرف قانون وظیفه دارد جرایم را تعقیب، مجرمان را تحت پیگرد قرار دهد و بر اجرای صحیح قوانین نظارت داشته باشد. در واقع، او نماینده جامعه در برابر جرم محسوب میشود. در ادامه این مقاله از وب‌سایت وکلای ایران به طور کامل بررسی می‌کنیم که دادستان کیست، چه وظایف قضایی و اداری دارد و چگونه انواع دادستان‌ها در ساختار قضایی کشور تقسیم‌بندی می‌شوند.
دادستان که در اصطلاح حقوقی به او مدعی‌العموم نیز گفته میشود، یکی از مهم‌ترین مقامات قضایی در دادسرا است. دادستان در واقع نماینده جامعه و مدافع حقوق عمومی مردم محسوب میشود و وظیفه دارد از منافع شهروندان و نظم عمومی جامعه در برابر جرایم و تخلفات دفاع کند. در ساختار قضایی ایران، دادستان در رأس سلسله مراتب دادسرا قرار دارد و کلیه اقدامات و تصمیمات دادسرا تحت نظارت و مدیریت او انجام میشود. او هدایت‌کننده فرآیند تعقیب مجرمان، نظارت بر تحقیقات مقدماتی، صدور دستور بازداشت یا آزادی متهم و سایر امور کیفری است.
هرچند دادستان و قاضی هر دو از مقامات قضایی کشور هستند، اما وظایف و جایگاه آن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. دادستان رئیس دادسرا است و وظیفه او تعقیب جرم، انجام تحقیقات مقدماتی و دفاع از حقوق عمومی می‌باشد، در حالی که قاضی رئیس دادگاه بوده و مسئول رسیدگی به پرونده و صدور حکم نهایی است. به بیان ساده‌تر، دادستان پرونده را برای رسیدگی آماده می‌کند و قاضی بر اساس مستندات و تحقیقات، رأی نهایی را صادر می‌کند.
در پاسخ به این پرسش که نماینده دادستان کیست باید گفت: نماینده یا معاون دادستان از مقامات قضایی دادسراست که تحت نظارت مستقیم دادستان فعالیت می‌کند و بخش قابل توجهی از وظایف اجرایی و نظارتی دادسرا را بر عهده دارد. معاونان و نمایندگان دادستان در انجام امور خود تابع دستور و نظرات دادستان هستند و تمامی تصمیمات آن‌ها باید با تأیید دادستان همراه باشد. وظایف این مقام شامل حضور در جلسات دادگاه به نمایندگی از دادستان، ارائه نظرات قضایی، پیگیری امور تحقیقاتی و اجرای احکام کیفری است. در واقع، زمانی که دادستان به دلایلی امکان حضور در جلسه دادگاه را ندارد، نماینده یا معاون او در دادگاه شرکت کرده و از جانب دادستان سخن می‌گوید. به همین دلیل، پس از دادستان، معاون دادستان دومین مقام مهم در سلسله مراتب دادسرا به شمار می‌رود و نقش کلیدی در مدیریت پرونده‌ها و حفظ نظم در جریان دادرسی دارد.
مهم‌ترین بخش از مسئولیت‌های دادستان، وظایف قضایی اوست که نقش اساسی در روند تعقیب، تحقیق و اجرای عدالت کیفری دارد. بر اساس قانون، دادستان در چند زمینه مختلف وظایف مشخصی بر عهده دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
یکی از اصلی‌ترین وظایف دادستان، تعقیب جرایم دارای جنبه عمومی است. در این دسته از جرایم، نیازی به شکایت شاکی خصوصی وجود ندارد و دادستان به محض اطلاع از وقوع جرم، می‌تواند رسیدگی را آغاز کند.
برای مثال، جرایمی مانند رابطه نامشروع، بی‌حجابی یا جرایمی که وجدان عمومی جامعه را جریحه‌دار می‌کند، از جمله جرایمی هستند که دادستان به عنوان نماینده جامعه وظیفه دارد آن‌ها را پیگیری و مجرمان را تحت تعقیب قرار دهد.
دومین وظیفه مهم دادستان، رسیدگی به جرایم قابل گذشت است. این نوع جرایم تنها با شکایت شاکی خصوصی قابل پیگیری‌اند و دادستان پس از دریافت شکایت، موظف است اقدامات قانونی لازم را برای تحقیق، تعقیب و ارسال پرونده به دادگاه انجام دهد.
از مهم‌ترین وظایف قضایی دادستان، صدور کیفرخواست است. پس از انجام مراحل تحقیق و مشخص شدن هویت متهم و جزئیات جرم، دادستان با صدور کیفرخواست، وقوع جرم و انتساب آن به شخص معین را تأیید کرده و پرونده را جهت رسیدگی نهایی به دادگاه کیفری ارسال می‌کند.
از دیگر وظایف دادستان، تعیین تکلیف وسایل و اموالی است که در ارتکاب جرم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برای مثال، اگر جرمی با استفاده از یک خودرو یا وسیله خاص انجام شود، دادستان باید درباره ضبط، استرداد یا مصادره آن تصمیم‌گیری کند.
بر اساس قانون، جلسات دادگاه کیفری بدون حضور دادستان یا نماینده او رسمیت ندارد. بنابراین، دادستان موظف است در جلسات محاکمه حضور یابد. در صورت عدم امکان حضور، یکی از دادیاران یا معاونان دادستان می‌تواند به نمایندگی از او در دادگاه شرکت کند.
پس از صدور حکم قطعی از سوی دادگاه، پرونده برای اجرای حکم به دادسرا بازگردانده میشود. در این مرحله، اجرای احکام کیفری بر عهده دادستان یا واحد اجرای احکام تحت نظر او خواهد بود. بدین ترتیب، دادستان نظارت دارد تا رأی دادگاه به درستی و مطابق قانون اجرا شود.
علاوه بر وظایف قضایی، دادستان دارای مجموعه‌ای از وظایف اداری نیز هست که به منظور حفظ نظم، هماهنگی و نظارت بر عملکرد دادسرا انجام میشود. این وظایف بیشتر جنبه مدیریتی دارند و تضمین‌کننده اجرای صحیح فرآیندهای قضایی در دادسرا هستند.
یکی از مهم‌ترین وظایف اداری دادستان، نظارت بر عملکرد ضابطان دادگستری، دادیاران، بازپرس‌ها و سایر کارکنان دادسرا است. از آن‌جا که دادستان رئیس دادسرا محسوب میشود، باید اطمینان حاصل کند که تمامی اعضای مجموعه تحت نظر او، وظایف خود را مطابق با قانون انجام می‌دهند.
همچنین آموزش ضابطان دادگستری از جمله پلیس قضایی و مأموران تحقیق نیز تحت نظر دادستان صورت می‌گیرد تا آنان در انجام مأموریت‌های خود از چارچوب قانونی عدول نکنند.
از دیگر وظایف اداری دادستان، نظارت بر امور حسبی و حمایت از افرادی است که قادر به دفاع از حقوق خود نیستند؛ مانند صغار، مجانین و غایبان مفقودالاثر. در دادسرا واحدی تحت عنوان واحد سرپرستی امور محجوران فعالیت می‌کند که زیر نظر دادستان اداره میشود. وظیفه این واحد، حفظ و صیانت از اموال، منافع و حقوق قانونی این اشخاص است تا از هرگونه تضییع حق جلوگیری شود.
در ساختار قضایی کشور، دادستان‌ها نیز مانند سایر مقامات قضایی دارای سلسله مراتب مشخصی هستند. این سلسله مراتب باعث ایجاد نظم، هماهنگی و نظارت دقیق‌تر بر عملکرد دادسراها در سراسر کشور میشود.
به طور کلی، دادستان‌ها در سه سطح اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
دادستان کل کشور
دادستان مرکز استان
دادستان شهرستان
در این ساختار، دادستان‌های شهرستان تحت نظارت دادستان‌های مراکز استان فعالیت می‌کنند و دادستان‌های مراکز استان نیز مستقیماً زیر نظر دادستان کل کشور قرار دارند. دادستان کل کشور، که در رأس این سلسله مراتب قرار دارد، علاوه بر نظارت بر عملکرد دادستان‌های مراکز استان، مسئول کنترل و ارزیابی فعالیت دادسرای عمومی، دادسرای انقلاب و دادسرای نظامی نیز هست. این مقام عالی قضایی نقش مهمی در ایجاد وحدت رویه، اجرای دقیق قوانین و حفظ عدالت در سراسر کشور ایفا می‌کند.
یکی از پرسش‌های پرتکرار در میان مردم این است که مقام قاضی بالاتر است یا دادستان؟
برای پاسخ به این سؤال، ابتدا باید تفاوت میان وظایف و جایگاه این دو مقام را در نظام قضایی کشور بشناسیم.
دادستان ریاست دادسرا را بر عهده دارد و وظیفه او کشف جرم، تعقیب متهم، صدور کیفرخواست و نظارت بر اجرای احکام کیفری است. به بیان دیگر، دادستان نماینده جامعه در برابر جرم بوده و از حقوق عمومی مردم دفاع می‌کند.
در مقابل، قاضی کسی است که پس از تکمیل تحقیقات و ارسال پرونده از سوی دادسرا، به بررسی آن می‌پردازد و بر اساس قانون، حکم نهایی را صادر می‌کند. قاضی مسئول رسیدگی قضایی است و در مقام صدور رأی، استقلال کامل دارد.
بنابراین نمی‌توان گفت کدام‌یک مقام بالاتری دارند، زیرا هر دو در جایگاه‌های متفاوتی از نظام قضایی فعالیت می‌کنند و وظایف مشخص و جداگانه‌ای دارند. قاضی بدون تحقیقات دادستان نمی‌تواند رأی صادر کند و دادستان بدون رأی قاضی نمی‌تواند مجازات را اجرا کند.
به همین دلیل، مقایسه‌ای مانند اینکه مقام دادستان بالاتر است یا رئیس دادگستری و یا فرماندار بالاتر است یا دادستان، از نظر حقوقی صحیح نیست، چون هر یک در حوزه‌ای متفاوت از ساختار قضایی و اداری کشور عمل می‌کنند.
افرادی که تمایل دارند به عنوان دادستان در دستگاه قضایی فعالیت کنند، باید ابتدا در آزمون قضاوت شرکت نمایند. این آزمون دارای شروط عمومی و اختصاصی است که متقاضیان باید آن‌ها را داشته باشند.
شروط عمومی شامل موارد زیر است:
تابعیت ایران
اعتقاد به دین اسلام و ولایت فقیه و التزام به قوانین جمهوری اسلامی
سلامت جسمانی و روانی
کارت پایان خدمت یا معافیت قانونی
نداشتن سابقه کیفری
نداشتن اعتیاد به مواد مخدر
شرایط سنی: حداقل 22 سال و حداکثر 36 سال
شروط اختصاصی شامل تحصیلات مرتبط و ارائه مدارک قانونی مورد نیاز است. برای مثال، افراد باید دارای مدارک دانشگاهی یا حوزوی مورد تأیید شورای عالی حوزه‌های علمیه باشند.
رشته‌های تحصیلی مرتبط برای ورود به سمت دادستانی شامل موارد زیر هستند:
کارشناسی حقوق (در گرایش‌های مختلف)
فقه و حقوق
الهیات با گرایش فقه و حقوق
کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق (با گرایش‌های مختلف)
مدارک حوزوی سطح 2 عمومی فقه یا سطح 2 تخصصی با گرایش حقوق و قضای اسلامی
افرادی که این شرایط و مدارک را داشته باشند، پس از قبولی در آزمون قضاوت می‌توانند مسیر شغلی خود را به سمت دادستانی و سایر مقامات قضایی آغاز کنند.
رشته قضاوت و فعالیت در دادسرا برای بانوان نیز جذاب است و بسیاری از زنان علاقه‌مند به ورود به این حوزه هستند. با این حال، یکی از پرسش‌های رایج این است که آیا زنان می‌توانند دادستان شوند؟
بر اساس قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران و آموزه‌های فقهی، قضاوت و صدور حکم برای زنان جایز نیست و تنها مردان می‌توانند سمت دادستان و صدور حکم را بر عهده داشته باشند. با این حال، زنان می‌توانند در دادسراها به عنوان معاون دادستان یا دادیار مشغول به کار شوند. این موقعیت‌ها به بانوان امکان می‌دهد تا در روند دادرسی، تحقیق و اجرای قوانین نقش مؤثر داشته باشند و در کنار دادستان، در رسیدگی به پرونده‌ها و امور اداری دادسرا مشارکت کنند.
به عبارت دیگر، اگرچه مقام دادستانی ویژه مردان است، زنان در سمت‌های مدیریتی و اجرایی دادسراها حضور فعال دارند و می‌توانند در حوزه‌های حقوقی و قضایی نقش کلیدی ایفا کنند.
دادستان مدعی‌العموم به عنوان نماینده جامعه، مسئول تعقیب متهمان و حفاظت از حقوق عمومی مردم است. طبق ماده ۱۱ آیین دادرسی کیفری سال ۱۳۹۲، وظیفه دادستان عبارت است از:
«تعقیب متهم و اقامه دعوا از جهت حیثیت عمومی بر عهده دادستان است و اقامه دعوا و درخواست تعقیب متهم از جهت حیثیت خصوصی با شاکی یا مدعی خصوصی است.»
به عبارت دیگر، دادستان رئیس دادسرا بوده و کلیه اقدامات قضایی و اجرایی در دادسرا تحت نظارت او انجام میشود. علاوه بر این وظیفه کلی، وظایف دادستان ممکن است بر اساس نوع پرونده و امور مختلف متفاوت باشد.
امور حسبی، اموری هستند که اجرای آن‌ها از نظر شرع و قانون مفید و لازم است، اما شخص خاصی برای رسیدگی به آن‌ها تعیین نشده است. بنابراین، دادستان مسئول رسیدگی به این امور است. برخی از مهم‌ترین وظایف دادستان در امور حسبی عبارتند از:
حفظ حقوق کودکان صغیر و حفاظت از اموال آن‌ها تا زمان پیدا شدن یا نصب امین
بررسی شکایات و درخواست‌های مردم در امور حسبی
حمایت از حقوق افراد غایب یا مفقودالاثر
رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با امور حسبی
حفاظت از حقوق افراد مجنون
بررسی و رسیدگی به پرونده‌های تعیین نسبت وراثتی
صدور دستورات لازم در پرونده‌های حسبی
حفظ و مدیریت ترکه متوفیان بدون وارث
این وظایف نشان می‌دهد که دادستان نه تنها در امور کیفری، بلکه در حمایت از حقوق افراد آسیب‌پذیر و نظم اجتماعی نیز نقش کلیدی دارد.
محجورین شامل کودکان صغیر، افراد غایب و مجنون می‌شوند. یکی از وظایف مهم دادستان، حمایت از حقوق و اموال این افراد تا زمان پیدا شدن یا نصب امین است. بر اساس ماده ۱۱۳ قانون امور حسبی، دادستان موظف است در موارد نیاز به تعیین امین، از اموال محجورین مراقبت و نظارت کامل داشته باشد.
سایر وظایف دادستان در امور محجورین عبارتند از:
رسیدگی به پرونده‌های مربوط به محجورین
نظارت بر اجرای قوانین مرتبط با امور محجورین
ارائه پیشنهادات حقوقی و قانونی جهت بهبود شرایط زندگی محجورین
درخواست عزل قیم در صورت ضرورت
صدور اجازه ازدواج یا طلاق برای افراد مجنون
درخواست تعیین امین برای محجورین
دادستان امور نظامی مسئول رسیدگی به پرونده‌ها و جرایم مرتبط با نیروهای مسلح است. مهم‌ترین وظایف او عبارتند از:
نظارت بر اجرای قوانین مرتبط با نیروهای مسلح
رسیدگی به جرایم نظامی یا انتظامی اعضای نیروهای مسلح
صدور دستور تعقیب متهم پس از ارتکاب جرم
اعلام کشف جرم در صورت مظنون بودن افراد
انجام تحقیقات قضایی بر اساس دستور دادستان
نظارت بر اجرای احکام کیفری پس از پایان تحقیقات
دادستان کل استان بالاترین مقام قضایی در سطح استان است و نظارت گسترده‌تری بر عملکرد دادستان‌های شهرستان‌ها و سایر مقامات قضایی زیرمجموعه دارد.
بر اساس ماده ۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، دادستان کل استان موظف است:
بر اقدامات دادستان‌ها و مقامات قضایی شهرستان‌ها نظارت کامل داشته باشد
اجرای صحیح آراء کیفری را کنترل کند
تدریس و تعلیمات لازم را برای زیرمجموعه‌های خود ارائه دهد
علاوه بر این وظایف اختصاصی، دادستان کل استان مسئول اجرای کلیه وظایف عمومی دادستان‌ها نیز می‌باشد.
با تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری سال ۱۳۹۲، وظایف دادستان به صورت دقیق‌تر و منظم‌تر تعیین شده است. دادستان، به عنوان نماینده جامعه و مدافع حقوق مردم، وظایف گسترده‌ای در دادسرا دارد که شامل موارد زیر است:
دادستان موظف است جرایم عمومی و خصوصی را شناسایی و تعقیب کند. در جرایم با جنبه عمومی، نیازی به شکایت شاکی خصوصی نیست و دادستان می‌تواند مستقیماً پرونده را پیگیری کند.
دادستان پس از تکمیل تحقیقات و مشخص شدن مجرم، موظف است کیفرخواست صادر کرده و پرونده را جهت رسیدگی به دادگاه ارسال کند.
دادستان بر عملکرد ضابطان قضایی، دادیاران و بازپرس‌ها نظارت دارد و اطمینان حاصل می‌کند که تحقیقات و اقدامات قضایی مطابق قانون انجام می‌شوند.
بر اساس قانون، دادستان موظف است حقوق کودکان صغیر، افراد غایب و مجنون را حفظ کند، بر اموال آن‌ها نظارت داشته باشد و در صورت نیاز اقدام به تعیین امین نماید.
دادستان در جلسات دادگاه حضور یافته و در صورت نیاز از طرف خود یا جامعه اظهار نظر می‌کند. همچنین، نظارت بر اجرای صحیح احکام کیفری از دیگر وظایف قانونی دادستان است.
در قانون جدید، وظایف ویژه‌ای برای دادستان کل استان و دادستان نظامی تعیین شده است که شامل نظارت بر عملکرد دادستان‌های زیرمجموعه، رسیدگی به جرایم نظامی و اطمینان از اجرای صحیح قوانین مربوط به نیروهای مسلح است.
دادستان و رئیس دادگستری دو مقام قضایی متفاوت هستند که هرکدام وظایف و مسئولیت‌های مشخص خود را دارند:
دادستان: رئیس دادسرا است و وظیفه او کشف جرم، تعقیب متهم، صدور کیفرخواست و نظارت بر اجرای احکام کیفری است. دادستان نماینده جامعه و مدافع حقوق مردم در دادسرا محسوب میشود.
رئیس دادگستری: مسئول مدیریت و نظارت بر عملکرد دادگاه‌ها و قضات استان یا شهرستان است. او وظیفه دارد که روند قضایی، اجرای قانون و نظم قضایی را در حوزه خود کنترل کند.
دادستان: تمرکز اصلی او بر امور کیفری و تعقیب جرم است و پرونده‌ها را در دادسرا بررسی و پیگیری می‌کند.
رئیس دادگستری: تمرکز او بیشتر بر نظارت کلان قضایی و مدیریت سازمانی در دادگاه‌ها و دادسراهاست و شامل مسائل اداری و نظارتی نیز میشود.
دادستان: تنها در حوزه دادسرا و پرونده‌های کیفری اختیارات دارد و تصمیمات قضایی او تابع قوانین و آیین دادرسی است.
رئیس دادگستری: نظارت و مدیریت کلان بر قضات و کارکنان دادگستری در حوزه خود دارد و می‌تواند تدابیر اداری و آموزشی برای بهبود عملکرد دستگاه قضایی اتخاذ کند.
در نتیجه، دادستان و رئیس دادگستری دارای مقام بالاتری نسبت به یکدیگر نیستند، بلکه هر یک در حوزه و جایگاه قانونی خود عمل می‌کنند و نقش‌های مکمل دارند.
دادستان و قاضی دو مقام کاملاً متفاوت در نظام قضایی هستند و وظایف و اختیارات جداگانه‌ای دارند:
دادستان: رئیس دادسرا است و وظایف او شامل کشف جرم، تعقیب متهم، تحقیقات مقدماتی و صدور کیفرخواست است. دادستان نماینده جامعه و مدافع حقوق عمومی مردم محسوب میشود.
قاضی: مسئول رسیدگی به پرونده‌ها در دادگاه است و بر اساس شواهد و مدارک موجود، حکم قانونی صادر می‌کند. قاضی نقش اجرایی در تعقیب جرم ندارد و تصمیمات او صرفاً قضایی و مبتنی بر قانون است.
دادستان: فعالیت او در دادسرا و مراحل مقدماتی پرونده متمرکز است و تا زمان تکمیل تحقیقات، پرونده‌ها را مدیریت می‌کند.
قاضی: فعالیت او در دادگاه و مرحله صدور حکم است و مسئولیت دارد که پرونده‌ها را بررسی و احکام لازم را صادر کند.
دادستان: می‌تواند تعقیب مجرم، صدور دستور تحقیقات و نظارت بر اجرای احکام را انجام دهد، اما حق صدور حکم ندارد.
قاضی: مسئول صدور حکم قانونی است و تصمیمات او برای اجرای حکم به دادسرا ارسال میشود، اما در تعقیب جرم نقشی ندارد.
در نتیجه، دادستان و قاضی مقام‌های مکمل یکدیگر هستند و نمی‌توان گفت یکی بالاتر از دیگری است. هرکدام در جایگاه قانونی خود عمل می‌کنند و بدون همکاری یکدیگر فرآیند عدالت ناقص خواهد بود.
در نظام قضایی ایران، دادستان‌ها در سلسله مراتب مشخصی فعالیت می‌کنند و هر سطح دارای نظارت و رده‌بندی قانونی است. بنابراین، بالاتر از هر دادستان، فرد یا مقام مشخصی قرار دارد که نظارت بر عملکرد دادستان‌ها را بر عهده دارد.
دادستان کل کشور بالاترین مقام در میان دادستان‌های سراسر کشور است و ریاست دادسرای دیوان عالی کشور را بر عهده دارد.
دادستان کل کشور توسط رئیس قوه قضاییه منصوب میشود و مسئول نظارت بر دادستان‌های مراکز استان و شهرستان‌ها است.
او علاوه بر نظارت، بر اجرای صحیح قوانین و احکام در سراسر کشور کنترل دارد و اطمینان حاصل می‌کند که تمام دادستان‌ها وظایف خود را مطابق قانون انجام دهند.
در سلسله مراتب دادستان‌ها:
دادستان شهرستان‌ها تحت نظارت دادستان مرکز استان فعالیت می‌کنند.
دادستان مرکز استان نیز علاوه بر رسیدگی به پرونده‌های خود، مسئول نظارت بر عملکرد دادستان‌های شهرستان و هماهنگی میان آن‌ها است.
دادستان کل کشور، علاوه بر نظارت بر دادستان‌های استان، وظیفه کنترل عملکرد دادسرای عمومی، دادسرای انقلاب و دادسرای نظامی را نیز دارد و با ارائه آموزش‌ها و راهنمایی‌های لازم، تضمین کننده اجرای عدالت در سطح ملی است. به این ترتیب، دادستان کل کشور بالاترین مقام دادستان‌ها در ایران محسوب میشود و هر دادستان شهرستان یا مرکز استان، تحت نظارت قانونی وی فعالیت می‌کند.
دادستان یا مدعی‌العموم، نماینده جامعه در دادسرا و مسئول حفظ حقوق عمومی مردم و اجرای عدالت است. این مقام قضایی در رأس سلسله مراتب دادسرا قرار دارد و وظایف گسترده‌ای از جمله تعقیب جرایم، صدور کیفرخواست، نظارت بر ضابطان قضایی، حضور در دادگاه و اجرای احکام کیفری را بر عهده دارد.
وظایف دادستان تنها محدود به امور کیفری نیست؛ بلکه شامل امور حسبی، حمایت از حقوق محجورین، کودکان صغیر، افراد غایب و مجنون و رسیدگی به اموال متوفیان بدون وارث نیز میشود. علاوه بر این، دادستان می‌تواند معاون و دادیارانی داشته باشد که تحت نظارت او در رسیدگی‌ها و امور اجرایی همکاری می‌کنند.
در سلسله مراتب دادستان‌ها، دادستان شهرستان تحت نظارت دادستان مرکز استان و دادستان مرکز استان تحت نظارت دادستان کل کشور فعالیت می‌کنند. دادستان کل کشور بالاترین مقام دادستان‌ها است و وظیفه نظارت بر عملکرد تمامی دادستان‌ها و دادسراهای کشور را بر عهده دارد.
تفاوت دادستان با قاضی و رئیس دادگستری نیز در حوزه فعالیت و وظایف مشخص میشود. دادستان وظیفه تعقیب و تحقیقات مقدماتی را دارد، قاضی مسئول صدور حکم و رسیدگی قضایی است و رئیس دادگستری بر عملکرد کل دادگاه‌ها و قضات نظارت می‌کند.
برای ورود به این مقام، افراد باید از مسیر آزمون قضاوت، داشتن شروط عمومی و اختصاصی و تحصیلات مرتبط حقوقی یا حوزوی عبور کنند. با وجود محدودیت‌های قانونی، زنان می‌توانند به عنوان معاون دادستان و دادیار در دادسراها فعالیت کنند و نقش مؤثری در روند دادرسی ایفا کنند.
به طور کلی، دادستان ستون اصلی دستگاه قضایی در دادسراها است و نقش کلیدی در اجرای عدالت و حفاظت از حقوق مردم ایفا می‌کند.
دادستان یا مدعی‌العموم، نماینده جامعه در دادسرا است و وظیفه حفظ حقوق مردم، تعقیب جرایم و نظارت بر اجرای احکام را دارد. دادستان رئیس دادسرا است و کلیه اقدامات دادسرا تحت نظارت او انجام میشود.
وظایف دادستان شامل: تعقیب و پیگیری جرایم عمومی و خصوصی صدور کیفرخواست و ارسال پرونده به دادگاه نظارت بر ضابطان و دادیاران حضور در دادگاه و اظهار نظر از جانب جامعه امور حسبی و حمایت از حقوق محجورین و افراد صغیر نظارت بر اجرای احکام کیفری
دادستان و قاضی مقام‌های مکمل یکدیگر هستند و نمی‌توان گفت یکی از دیگری بالاتر است. دادستان وظیفه تعقیب جرم و تحقیقات مقدماتی را دارد، اما قاضی مسئول صدور حکم نهایی است. هرکدام در جایگاه قانونی خود نقش کلیدی دارند.
در سلسله مراتب دادستان‌ها، دادستان کل کشور بالاترین مقام است. او بر فعالیت دادستان‌های مرکز استان و شهرستان نظارت دارد و اجرای صحیح احکام و قوانین را در سراسر کشور کنترل می‌کند.
دادستان و رئیس دادگستری در جایگاه‌های متفاوت فعالیت می‌کنند. دادستان رئیس دادسرا و مسئول تعقیب و تحقیقات مقدماتی است، در حالی که رئیس دادگستری مسئول نظارت کلان بر دادگاه‌ها و قضات و مدیریت سازمانی دستگاه قضایی است. بنابراین هیچ‌کدام به معنای قانونی «بالاتر» از دیگری نیستند.
برای دادستان شدن، افراد باید در آزمون قضاوت شرکت کنند و شروط عمومی و اختصاصی را داشته باشند. شرایط شامل تابعیت ایران، سلامت جسمانی و روانی، تحصیلات حقوقی یا حوزوی مرتبط و عدم سابقه کیفری است.
خیر، طبق قوانین ایران، قضاوت و صدور حکم برای زنان جایز نیست و بنابراین مقام دادستان مختص مردان است. زنان می‌توانند معاون دادستان یا دادیار باشند و در روند دادرسی مشارکت داشته باشند.
دادستان مسئول حفظ حقوق و اموال کودکان صغیر، افراد مجنون و غایب است و در صورت نیاز تعیین امین، عزل قیم و صدور دستورات قانونی را انجام می‌دهد.
دادستان نظامی وظیفه دارد جرایم نیروهای مسلح را بررسی، دستور تعقیب متهم صادر، تحقیقات انجام و اجرای احکام را نظارت کند و مطمئن شود قوانین نیروهای مسلح رعایت می‌شوند.
دادستان شهرستان تحت نظارت دادستان مرکز استان دادستان مرکز استان تحت نظارت دادستان کل کشور دادستان کل کشور بالاترین مقام و مسئول نظارت بر تمام دادستان‌ها و دادسراها در کشور است
