اجرت‌المثل ایام زوجیت چیست و چگونه محاسبه میشود؟ | شرایط دریافت در سال 1404
- خانه
- اجرت‌المثل ایام زوجیت چیست و چگونه محاسبه میشود؟ | شرایط دریافت در سال 1404
یکی از موضوعات مهم حقوق خانواده در ایران، بحث اجرت‌المثل ایام زوجیت است. بسیاری از زنان پس از جدایی یا در طول زندگی مشترک، با این سؤال روبه‌رو می‌شوند که آیا می‌توانند بابت کارهایی که در منزل و برای خانواده انجام داده‌اند، مطالبه مالی داشته باشند یا خیر؟ قانون مدنی و قانون حمایت خانواده برای حمایت از حقوق زنان، نهادی تحت عنوان اجرت‌المثل پیش‌بینی کرده است. در این مقاله از وبسایت وکلای ایران به‌طور جامع و کاربردی به مفهوم اجرت‌المثل، شرایط دریافت آن، نحوه محاسبه، تفاوت آن با مهریه و نفقه و همچنین سؤالات پر تکرار کاربران در این زمینه می‌پردازیم.
اجرت‌المثل به‌معنای دستمزدی است که در قبال انجام کاری که عرفاً برای آن اجرت تعیین میشود، به فرد پرداخت می‌گردد. در موضوع خانواده، منظور از اجرت‌المثل، مبلغی است که زن می‌تواند بابت کارهایی همچون خانه‌داری، نگهداری از فرزندان و سایر خدماتی که در منزل شوهر انجام داده، از او مطالبه کند.
این مبلغ در شرایطی به زن تعلق می‌گیرد که کارهای انجام شده به دستور شوهر و بدون قصد تبرع (رایگان انجام دادن) صورت گرفته باشد.
مطابق ماده ۳۳۶ قانون مدنی:
«هرگاه کسی برحسب امر دیگری عملی انجام دهد که عرفاً برای آن عمل اجرتی باشد، عامل مستحق اجرت‌المثل خواهد بود، مگر اینکه معلوم شود قصد تبرع داشته است.»
در حوزه خانواده، قانون حمایت خانواده نیز بر اساس همین اصل، حق زن برای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت را به رسمیت شناخته است. بنابراین اگر زن در طول زندگی مشترک کارهای منزل را به درخواست شوهر انجام داده باشد و قصد رایگان انجام دادن نداشته باشد، می‌تواند اجرت‌المثل مطالبه کند.
یکی از سؤالات پرتکرار کاربران این است که آیا اجرت‌المثل همان مهریه یا نفقه است؟ در پاسخ باید گفت:
مهریه: مبلغی است که در هنگام عقد نکاح تعیین میشود و زن هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند.
نفقه: شامل هزینه‌های زندگی مانند مسکن، خوراک، پوشاک و درمان است که پرداخت آن در طول زندگی مشترک بر عهده شوهر می‌باشد.
اجرت‌المثل: مبلغی است جدا از مهریه و نفقه، که بابت کارهای منزل و خدمات زن در زندگی مشترک محاسبه میشود.
پس اجرت‌المثل حقی مستقل است و دریافت آن هیچ منافاتی با مهریه و نفقه ندارد.
برای اینکه زن بتواند اجرت‌المثل مطالبه کند، شرایط زیر باید فراهم باشد:
انجام کار به دستور شوهر: زن باید بتواند ثابت کند کارهای منزل به درخواست شوهر انجام شده است.
قصد عدم تبرع: زن باید نشان دهد که قصد رایگان انجام دادن کارها را نداشته است.
قابلیت محاسبه اجرت: کارهایی که زن انجام داده باید در عرف برای آن اجرت تعیین شود (مثل آشپزی، شستشو، نگهداری از فرزند).
طرح دادخواست در دادگاه خانواده: زن باید دادخواست رسمی مطالبه اجرت‌المثل ارائه کند.
دادگاه با در نظر گرفتن موارد زیر مبلغ اجرت‌المثل را تعیین می‌کند:
مدت زمان زندگی مشترک
نوع و میزان کارهای انجام شده توسط زن
عرف و نرخ خدمات مشابه در جامعه
نظر کارشناسان رسمی دادگستری
برای مثال، اگر زنی ۱۰ سال در زندگی مشترک به‌صورت مستمر کارهای خانه‌داری انجام داده باشد، دادگاه با توجه به دستمزد سالیانه کار مشابه، مبلغی را به‌عنوان اجرت‌المثل تعیین می‌کند.
یکی از مهم‌ترین موارد مطالبه اجرت‌المثل، زمان طلاق است. در صورتی که طلاق به درخواست مرد باشد و زن در طول زندگی مشترک کارهای منزل را انجام داده باشد، می‌تواند همزمان با مهریه، نفقه و سایر حقوق مالی، اجرت‌المثل خود را مطالبه کند.
این موضوع به‌ویژه در پرونده‌های طلاق اهمیت زیادی دارد و دادگاه معمولاً پیش از صدور حکم طلاق، درباره اجرت‌المثل نیز تصمیم‌گیری می‌کند.
برای مطالعه بیشتر در زمینه حقوق زن در زمان طلاق می‌توانید به مقاله راهنمای جامع طلاق در ایران مراجعه کنید.
در برخی پرونده‌ها، به جای اجرت‌المثل، دادگاه مبلغی تحت عنوان نحله تعیین می‌کند. نحله در واقع هدیه‌ای است که دادگاه با توجه به سال‌های زندگی مشترک، میزان کارهای زن و توان مالی مرد، برای زن در نظر می‌گیرد.
تفاوت اصلی نحله و اجرت‌المثل این است که اجرت‌المثل بر مبنای کار واقعی زن محاسبه میشود، اما نحله جنبه لطف و بخشش دارد و الزامی به پرداخت آن در همه پرونده‌ها وجود ندارد.
برای مطالبه اجرت‌المثل، زن باید دادخواستی در دادگاه خانواده ثبت کند. در این دادخواست موارد زیر ذکر میشود:
مشخصات طرفین (زن و شوهر)
شرح زندگی مشترک و مدت آن
بیان کارهای انجام‌شده توسط زن در منزل
درخواست محاسبه اجرت‌المثل توسط کارشناس
همچنین زن می‌تواند در دادخواست خود به ماده ۳۳۶ قانون مدنی استناد کند.
یکی از مسائل کلیدی در مطالبه اجرت‌المثل، اثبات ادعا است. برخلاف مهریه که وجود آن در عقدنامه درج میشود، اجرت‌المثل نیازمند ارائه مدارک و دلایل کافی است. زن باید ثابت کند که کارهای منزل به دستور شوهر انجام شده و قصد رایگان انجام دادن آنها را نداشته است.
اظهارات شهود: زن می‌تواند از افراد خانواده یا اطرافیان که شاهد انجام کارهای منزل بوده‌اند، به‌عنوان شاهد استفاده کند.
اقرار شوهر: اگر شوهر در جریان دادرسی به انجام کارهای زن اعتراف کند، این امر به نفع زن است.
عرف و شرایط زندگی مشترک: دادگاه بر اساس عرف جامعه و شرایط زندگی مشترک، تشخیص می‌دهد که زن مستحق اجرت‌المثل هست یا خیر.
نظر کارشناس رسمی دادگستری: برای تعیین مبلغ اجرت‌المثل، معمولاً پرونده به کارشناس سپرده میشود تا با بررسی سنوات زندگی و میزان کارهای انجام شده، مبلغ دقیق را مشخص کند.
به‌عنوان مثال، در یکی از آراء دادگاه خانواده تهران آمده است:
«نظر به اینکه زوجه طی ۱۲ سال زندگی مشترک به انجام امور منزل از قبیل آشپزی، نظافت، تربیت فرزندان و سایر امور خانه‌داری به دستور زوج مبادرت ورزیده و دلیلی بر قصد تبرع وی وجود ندارد، دادگاه با استناد به ماده ۳۳۶ قانون مدنی و نظریه کارشناس، زوج را به پرداخت مبلغ دویست میلیون ریال به‌عنوان اجرت‌المثل ایام زوجیت محکوم می‌نماید.»
این رأی نشان می‌دهد که دادگاه‌ها در صورت وجود شرایط لازم، اجرت‌المثل را به‌طور جدی مورد بررسی قرار داده و برای حمایت از حقوق زنان حکم صادر می‌کنند.
در قوانین ایران، اجرت‌المثل به‌عنوان یکی از حقوق مالی زوجه شناخته میشود. علاوه بر قانون مدنی، قانون حمایت خانواده نیز به این موضوع پرداخته و آن را به رسمیت شناخته است.
نکته مهم این است که اجرت‌المثل به هیچ وجه محدود به زمان طلاق نیست. زن حتی در دوران زندگی مشترک هم می‌تواند این حق را مطالبه کند، اما بیشتر پرونده‌ها در زمان جدایی و طلاق مطرح می‌شوند.
برای آشنایی بیشتر با سایر حقوق مالی زنان، پیشنهاد می‌کنیم مقاله ممنوع‌الخروج شدن زن توسط شوهر را نیز مطالعه کنید.
یکی از نکات کاربردی درک این موضوع است که اجرت‌المثل بخشی از مجموعه حقوق مالی زن محسوب میشود و در کنار سایر حقوق قرار می‌گیرد:
اجرت‌المثل و مهریه: زن می‌تواند هم مهریه و هم اجرت‌المثل را مطالبه کند. این دو هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند.
اجرت‌المثل و نفقه: نفقه شامل هزینه‌های جاری زندگی است، در حالی که اجرت‌المثل بابت کارهای گذشته زن تعیین میشود.
اجرت‌المثل و نحله: در صورتی که شرایط دریافت اجرت‌المثل فراهم نباشد، دادگاه ممکن است به‌عنوان نحله مبلغی برای زن در نظر بگیرد.
به تمام زنانی که در طول زندگی مشترک کارهای منزل را به دستور شوهر و بدون قصد رایگان انجام داده باشند.
بله، اگر زن بتواند شرایط لازم را اثبات کند، حتی بدون طلاق هم می‌تواند اجرت‌المثل مطالبه کند.
شهادت شهود، اقرار شوهر و نظریه کارشناس از مهم‌ترین مدارک هستند.
بله، شاغل بودن زن مانع دریافت اجرت‌المثل نیست؛ زیرا کارهای منزل جدا از شغل او محسوب می‌شوند.
بله، تربیت و نگهداری فرزندان نیز از مصادیق کارهایی است که می‌تواند مبنای محاسبه اجرت‌المثل قرار گیرد.
بله، زن می‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را از ترکه شوهر مطالبه کند.
بله، دریافت مهریه هیچ منافاتی با اجرت‌المثل ندارد.
از زمان شروع زندگی مشترک تا پایان آن یا تا زمانی که زن دادخواست داده است.
در صورتی که طلاق به درخواست مرد باشد، زن می‌تواند اجرت‌المثل بگیرد. اما در صورتی که طلاق به درخواست زن باشد، شرایط متفاوت خواهد بود.
کارشناسان رسمی دادگستری با توجه به عرف و شرایط زندگی مشترک، مبلغ اجرت‌المثل را تعیین می‌کنند.
خیر. اجرت‌المثل ایام زوجیت حق مسلم زن است و هیچ محدودیت زمانی برای مطالبه آن وجود ندارد. حتی پس از گذشت سال‌ها از زندگی مشترک یا بعد از طلاق نیز زن می‌تواند دادخواست ارائه دهد.
بله. زن این حق را دارد که به‌طور همزمان مهریه، نفقه و اجرت‌المثل را مطالبه نماید، زیرا هر یک ماهیت جداگانه دارد.
خیر. اگر زن به‌طور صریح در عقدنامه یا توافقی جداگانه اعلام کند که قصد دریافت اجرت‌المثل ندارد، دادگاه نمی‌تواند حکمی در این خصوص صادر کند.
خیر. علاوه بر خانه‌داری، نگهداری از فرزندان، کمک به شغل شوهر، مدیریت امور مالی خانواده و هر خدمتی که عرفاً ارزش مالی داشته باشد، مشمول اجرت‌المثل است.
الزام قانونی وجود ندارد، اما داشتن وکیل خانواده باعث تسریع در روند پرونده و دریافت مبلغ بیشتری خواهد شد.
در صورتی که دادگاه تشخیص دهد کارها عرفاً بر عهده زن نبوده و شوهر از آنها منتفع شده است، حتی اگر به‌طور مستقیم دستور نداده باشد، اجرت‌المثل تعلق می‌گیرد.
بله، به شرطی که این کارها به دستور شوهر انجام شده باشد. در غیر این صورت، دادگاه ممکن است آن را مصداق اجرت‌المثل نداند.
خیر. بخشش مهریه تأثیری بر اجرت‌المثل ندارد، مگر اینکه زن صراحتاً اجرت‌المثل را هم بخشیده باشد.
بله. اجرت‌المثل مانند یک حق مالی قابل انتقال است و زن می‌تواند آن را به فرد دیگری واگذار کند یا حتی در قالب مصالحه حقوقی از آن صرف‌نظر نماید.
بله. اجرت‌المثل یک دین مالی است و حتی اگر شوهر در حال حاضر توانایی پرداخت نداشته باشد، موظف به پرداخت آن در آینده خواهد بود. دادگاه می‌تواند پرداخت را به صورت اقساطی تعیین کند.
نهاد اجرت‌المثل در واقع ابزاری برای جبران تلاش‌های زن در زندگی مشترک است. در گذشته، زنان سال‌ها بدون هیچ چشمداشتی کارهای منزل را انجام می‌دادند و پس از طلاق یا فوت شوهر، دچار مشکلات مالی می‌شدند. امروزه با پیش‌بینی این حق در قانون، بخشی از زحمات زنان به رسمیت شناخته شده و حمایت قانونی از آنان صورت می‌گیرد.
این مسئله باعث میشود زنان احساس امنیت بیشتری در زندگی مشترک داشته باشند و بدانند که تلاش‌هایشان ارزش مالی و حقوقی دارد.
اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در قانون ایران است که با استناد به ماده ۳۳۶ قانون مدنی و قانون حمایت خانواده قابل مطالبه است. این حق شامل کارهای منزل، نگهداری از فرزندان و خدماتی میشود که زن به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده باشد.
نکات کلیدی درباره اجرت‌المثل:
مستقل از مهریه و نفقه است.
در زمان طلاق، زندگی مشترک یا حتی پس از فوت شوهر قابل مطالبه است.
نیازمند ارائه دادخواست در دادگاه خانواده و اثبات شرایط قانونی است.
توسط کارشناسان رسمی دادگستری محاسبه میشود.
در نتیجه، آگاهی از اجرت‌المثل می‌تواند به زنان کمک کند تا از حقوق قانونی خود در زندگی مشترک و پس از آن دفاع نمایند.
برای تکمیل اطلاعات خود درباره حقوق خانواده و مسائل مرتبط، مطالعه مقالات زیر در وبسایت وکلای ایران پیشنهاد میشود:
یکی از سوالات پرتکرار کاربران این است که دادخواست اجرت‌المثل چگونه تنظیم میشود. در ادامه یک نمونه دادخواست ساده برای آشنایی شما آورده‌ایم:
برای ارائه دادخواست، زن باید مدارک زیر را آماده کند:
اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی
عقدنامه یا سند ازدواج
هرگونه مدرک یا شاهدی که انجام کارها در منزل به دستور زوج را ثابت کند
فرم تکمیل‌شده دادخواست
مطالبه اجرت‌المثل یک دعوای مالی محسوب میشود، بنابراین هزینه دادرسی بر اساس میزان خواسته محاسبه خواهد شد. در مرحله بدوی، هزینه معادل ۳٫۵ درصد از مبلغ خواسته و در مرحله تجدیدنظر ۴٫۵ درصد خواهد بود.
جمع‌آوری ادله: هرچه مدارک و شاهدان بیشتری وجود داشته باشد، احتمال موفقیت بیشتر است.
استفاده از وکیل خانواده: وکیل با تجربه می‌تواند مبلغ بیشتری از اجرت‌المثل را برای زن مطالبه کند.
توجه به تفاوت اجرت‌المثل و نحله: گاهی دادگاه به جای اجرت‌المثل، نحله تعیین می‌کند. اطلاع از این تفاوت اهمیت زیادی دارد.
درخواست کارشناس رسمی: ارجاع به کارشناس باعث میشود مبلغ دقیق‌تری محاسبه گردد.
عدم امضای اسناد بدون مطالعه: زن نباید در هیچ توافقی حق خود نسبت به اجرت‌المثل را ناآگاهانه اسقاط کند.
اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در نظام حقوقی ایران است که به‌منظور جبران زحمات و خدماتی که زن در طول زندگی مشترک بدون قصد تبرع انجام داده، پیش‌بینی شده است. این حق مستقل از مهریه و نفقه بوده و زن می‌تواند در زمان طلاق، حین زندگی مشترک یا حتی پس از فوت همسر، آن را از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند. با ارائه دادخواست، مدارک لازم و ارجاع موضوع به کارشناس رسمی، مبلغ اجرت‌المثل بر اساس عرف، مدت زندگی مشترک، نوع خدمات و شرایط اقتصادی طرفین محاسبه خواهد شد. آگاهی زنان از این حق قانونی می‌تواند نقش مؤثری در حمایت مالی و حفظ عدالت در روابط خانوادگی ایفا کند. در نهایت، توجه به حقوقی همچون اجرت‌المثل نشان می‌دهد که قانون تلاش کرده است بخشی از ارزش کارهای زنان در زندگی مشترک را به رسمیت بشناسد و امنیت اقتصادی بیشتری برای آنان فراهم آورد.
