قوانین صیغه چیست؟
- خانه
- قوانین صیغه چیست؟
قوانین صیغه (نکاح موقت) یکی از موضوعات پرجست‌وجو و درعین‌حال حساس حقوق خانواده در ایران است. اگر به‌دنبال پاسخ دقیق و عملیاتی به پرسش‌هایی مثل «صیغه چه شرایطی دارد؟»، «ثبت صیغه لازم است؟»، «حقوق و تکالیف زن و مرد در نکاح موقت چیست؟» و «عده و فسخ در عقد موقت چطور اعمال می‌شود؟» هستید، این راهنمای کامل برای شماست.
قوانین صیغه (نکاح موقت) یکی از موضوعات پرجست‌وجو و درعین‌حال حساس حقوق خانواده در ایران است. اگر به‌دنبال پاسخ دقیق و عملیاتی به پرسش‌هایی مثل «صیغه چه شرایطی دارد؟»، «ثبت صیغه لازم است؟»، «حقوق و تکالیف زن و مرد در نکاح موقت چیست؟» و «عده و فسخ در عقد موقت چطور اعمال می‌شود؟» هستید، این راهنمای کامل برای شماست. در این مقاله تلاش می‌کنیم با زبان ساده اما دقیق، چارچوب قوانین صیغه را توضیح دهیم تا در تصمیم‌گیری و تنظیم قرارداد موقت، با آگاهی جلو بروید.
نکته مهم: آنچه می‌خوانید یک راهنمای عمومی است و جایگزین مشاوره حقوقی تخصصی نیست. برای پرونده‌های خاص، گفت‌وگو با وکیل خانواده آگاه به رویه دادگاه‌ها نتیجه را امن‌تر می‌کند.
فهرست مطالب
تعریف و مبانی حقوقی قوانین صیغه
شرایط صحت عقد موقت؛ از «ایجاب و قبول» تا «تعیین مدت و مهر»
محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های نکاح موقت
ثبت نکاح موقت؛ چه زمانی ثبت صیغه الزامی است؟
حقوق و تکالیف طرفین در نکاح موقت
مهریه در صیغه و نحوه مطالبه آن
عده در نکاح موقت و پایان رابطه (انقضای مدت/بذل مدت/فسخ)
فرزند متولد از صیغه؛ نسب، ارث، شناسنامه و نفقه
اثبات صیغه در مراجع قضایی؛ مدارک و ادله
نکات مهم برای تنظیم قرارداد صیغه امن و کم‌ریسک
پرسش‌های پرتکرار درباره قوانین صیغه
تعریف و مبانی حقوقی قوانین صیغه
قوانین صیغه در حقوق ایران، به مقررات نکاح موقت گفته می‌شود؛ رابطه‌ای زوجیت‌محور که با شروط مشخص (از جمله تعیین مدت و مهر) برقرار شده و پس از پایان مدت یا بذل آن خاتمه می‌یابد. چارچوب اصلی این نهاد در قانون مدنی و قوانین خانواده آمده است. از حیث فقهی نیز نکاح موقت در مذهب شیعه امامیه پذیرفته شده و به‌همین دلیل در نظام حقوقی ایران مشروعیت دارد.
نکته مهم این است که قوانین صیغه، هم بُعد شرعی دارد (صیغه خواندن با قصد و رضایت)، و هم بُعد حقوقی (قابلیت اثبات، آثار مالی و غیرمالی، و ثبت در موارد الزامی).
برای اینکه صیغه معتبر و قابل استناد باشد، رعایت این شرایط ضروری است:
صیغه باید با الفاظ معتبر و با قصد انشاء و رضایت دو طرف واقع شود. اجبار، اکراه و اشتباه اساسی، اعتبار عقد را مخدوش می‌کند.
طرفین باید عاقل، بالغ و رشید باشند. در مورد دختر باکره، طبق رویه، اذن ولی قهری (پدر یا جد پدری) شرط مهمی است؛ بی‌توجهی به این قید، هم در بعد شرعی و هم در بعد حقوقی می‌تواند چالش‌زا شود.
در قوانین صیغه، تعیین مدت (مثلاً سه ماه، یک سال، …) رکن عقد است. نبودِ مدتِ مشخص، عقد را از حالت موقت خارج کرده و می‌تواند باطل یا موجب ابهام حقوقی شود.
در نکاح موقت، مهر باید معلوم و مورد توافق باشد. اگر مهر تعیین نشود، عقد موقت صحیح نیست. بهتر است مهر به‌صورت روشن (مبلغ، نوع، نحوه پرداخت) در سند یا قرارداد ذکر شود.
مانند نسب، جمع بین دو خواهر، عده زن، حرمت‌های رضاعی و… . همچنین ازدواج با غیرمسلمان تابع ضوابط خاص خود است.
عده: ازدواج با زنی که در عده است ممنوع است.
نسب و رضاع: حرمت‌های ناشی از خویشاوندی و شیرخوارگی در قوانین صیغه نیز دقیقاً رعایت می‌شود.
جمع بین اختین: هم‌زمانی عقد موقت با خواهر همسر ممنوع است.
اذن ولی برای باکره: عدم رعایت این شرط، آثار جدی شرعی/حقوقی دارد.
اتباع خارجی: ازدواج موقت با اتباع خارجی مقررات اداری و امنیتی خاص دارد و معمولاً نیازمند مجوز است.
قوانین صیغه، ثبت نکاح موقت را در همه حالات الزام نکرده‌اند؛ اما در مواردی ثبت الزامی است، از جمله:
بارداری زوجه؛
توافق طرفین بر ثبت؛
حکم یا الزام قانونی/دادگاهی در شرایط مشخص.
عدم ثبت در موارد الزامی می‌تواند برای زوج مسئولیت کیفری/حقوقی ایجاد کند و اثبات حقوق زوجه را سخت نماید. از منظر عملی، ثبت رسمی یا تنظیم سند عادی معتبر (با شهود و امضا) برای پیشگیری از اختلافات آتی توصیه می‌شود.
قوانین صیغه در باب حقوق و تکالیف، تفاوت‌هایی با نکاح دائم دارد:
نفقه: در نکاح موقت اصولاً بر عهده زوج نیست مگر اینکه شرط شود یا عرف رابطه اقتضا کند. برای جلوگیری از اختلاف، وضعیت نفقه را شفاف در قرارداد بنویسید.
ارث: به‌طور معمول، ارث بین زوجین در نکاح موقت برقرار نیست؛ مگر اینکه قانون یا شروط معتبر، راهی برای جبران دیگر مزایا (مثل هبه، بیمه عمر به نفع زوجه و…) پیش‌بینی کند.
تمکین و سکونت: حدود تمکین، ملاقات، محل سکونت و نحوه ارتباط، بهتر است به‌طور شفاف و محترمانه در قرارداد تنظیم شود تا از اختلافات اخلاقی و حقوقی پیشگیری گردد.
حق خروج، اشتغال و تحصیل: اگر حساس است، به‌صورت شرط ضمن عقد بنویسید تا بعداً محل نزاع نشود.
مهریه در قوانین صیغه رکن عقد است. نکات کلیدی:
با انقضای مدت، زن مستحق تمام مهریه است (اگر رابطه برقرار نشده باشد و مدت بذل شود، قواعد کاهش/سقوط بخشی از مهر می‌تواند جاری شود).
قابلیت مطالبه از طریق دادگاه خانواده وجود دارد؛ وجود سند معتبر (رسمی یا عادی همراه ادله) روند را تسهیل می‌کند.
روش‌های تأمین مهر (اقساط، وثیقه، چک یا سفته) را در قرارداد دقیق کنید تا اجرای آن ساده باشد.
قوانین صیغه برای پایان رابطه، عده مقرر کرده‌اند:
عده نکاح موقت در حالت عادی دو طُهر است (دو بار پاکی از حیض).
اگر زن حیض نمی‌بیند، عده ۴۵ روز محاسبه می‌شود.
اگر زن باردار باشد، عده تا زمان وضع حمل ادامه دارد.
رعایت عده، برای شروع ازدواج جدید ضروری است؛ بی‌توجهی به آن می‌تواند تبعات شرعی و حقوقی داشته باشد.
در قوانین صیغه، نسب کودک مانند نکاح دائم برقرار می‌شود. نکات مهم:
کودک از پدر و مادر ارث می‌برد و حقوقی مانند نفقه، حضانت، ولایت، نام خانوادگی و شناسنامه برقرار است.
نبود ارث بین زوجین، به حقوق کودک تسری ندارد؛ طفل حقوق کامل دارد.
ثبت واقعه نکاح و تولد، روند دریافت شناسنامه و احراز نسب را ساده‌تر می‌کند.
اثبات صیغه در مراجع قضایی؛ مدارک و ادله
گاهی اختلافات به‌مرحله دعاوی می‌رسد. برای اثبات نکاح موقت می‌توان از:
سند رسمی ثبت‌شده؛
سند عادی معتبر با امضاها/اثر انگشت و شهود؛
مکاتبات و پیام‌ها (پیامک، واتس‌اپ، تلگرام، ایمیل) که به‌طور جدی قرینه زوجیت باشد؛
اقرار، شهادت شهود و سایر امارات
استفاده کرد. هرچه مستندات شفاف‌تر و نزدیک‌تر به زمان عقد باشد، کار شما در اثبات رابطه و حقوق ناشی از آن آسان‌تر است.
پرسش‌های پرتکرار درباره قوانین صیغه
آیا بدون تعیین مدت، عقد موقت صحیح است؟
خیر. تعیین مدت رکن عقد موقت است. بدون آن، عقد باطل یا محل اختلاف جدی می‌شود.
آیا در نکاح موقت نفقه بر عهده زوج است؟
به‌طور پیش‌فرض، خیر؛ مگر اینکه شرط شود یا عرف رابطه آن را اقتضا کند. همین را واضح بنویسید تا اختلاف پیش نیاید.
آیا زن و مرد در صیغه از یکدیگر ارث می‌برند؟
به‌طور معمول، ارث بین زوجین در نکاح موقت برقرار نیست؛ اما کودک از پدر و مادر ارث می‌برد و حقوق کامل دارد.
چگونه صیغه را پایان دهیم؟
یا با انقضای مدت، یا با بذل مدت توسط زوج، یا در موارد خاص با فسخ. طلاق در نکاح موقت موضوعیت ندارد.
عده نکاح موقت چقدر است؟
معمولاً دو طُهر؛ اگر زن حیض نمی‌بیند ۴۵ روز؛ در بارداری تا وضع حمل.
ثبت صیغه چه زمانی الزامی است؟
در مواردی مانند بارداری زوجه، توافق طرفین بر ثبت و برخی الزامات قانونی/دادگاهی. ثبت، اثبات حقوق را ساده و ریسک را کم می‌کند.
با قوانین صیغه آگاهانه تصمیم بگیرید
قوانین صیغه چارچوبی روشن اما حساس دارند: تعیین مدت و مهر، توجه به اذن ولی (برای دختر باکره)، ثبت در موارد الزامی، شفاف‌نویسی شروط (نفقه، حدود رابطه، هزینه‌ها و محرمانگی)، رعایت عده و حقوق کودک. هرچه قرارداد دقیق‌تر و مستندتر باشد، احتمال اختلاف و آسیب‌های اخلاقی/حقوقی کمتر می‌شود.
اگر در مرحله تصمیم‌گیری یا تنظیم متن قرارداد هستید یا درباره مهریه، پایان مدت، بذل مدت، عده یا اثبات نکاح موقت سؤال دارید، مشاوره با یک وکیل خانواده که به رویه قضایی مسلط است، می‌تواند از بسیاری از ریسک‌ها جلوگیری کند. برای طرح سؤال و یافتن وکیل مناسب، از مسیرهای زیر استفاده کنید:
صیغه یا نکاح موقت بر اساس مدت تعیین‌شده در عقد پایان می‌یابد. اما گاهی طرفین به دلایل مختلف، پیش از اتمام مدت، تمایل به فسخ یا انحلال عقد دارند. این فرآیند باید مطابق قوانین شرعی و مدنی انجام شود.
۱. پایان مدت عقد موقت
رایج‌ترین شکل خاتمه صیغه، اتمام مدت مقرر است. به محض رسیدن به پایان مدت تعیین‌شده، عقد خودبه‌خود منحل می‌شود و نیازی به طلاق یا اعلام خاصی ندارد. با این حال، زن باید عده نکاح موقت را نگه دارد که معمولاً دو طُهر (حدود دو ماه و نیم) است، مگر در شرایط خاص.
۲. بخشش مدت باقی‌مانده توسط مرد
در عقد موقت، مرد اختیار دارد با بخشیدن مدت باقی‌مانده، عقد را زودتر خاتمه دهد. این اقدام در فقه با اصطلاح «بذل مدت» شناخته می‌شود و باید به‌صورت رسمی اعلام شود تا آثار حقوقی آن اجرا گردد.
۳. فسخ عقد به علت تخلف از شرایط
چنانچه یکی از طرفین از شرایط یا تعهدات مندرج در عقد تخلف کند، امکان فسخ عقد وجود دارد. برای مثال، اگر شرط شده که مرد حق ازدواج مجدد نداشته باشد و او برخلاف شرط عمل کند، زن می‌تواند برای فسخ اقدام نماید.
عده، مدت زمانی است که زن پس از پایان عقد موقت نمی‌تواند ازدواج کند. فلسفه عده، حفظ نسب و جلوگیری از اختلاط نسل است.
مدت عده در نکاح موقت
در صورتی که زن باردار نباشد، مدت عده دو طُهر است.
اگر زن باردار شود، عده تا زمان زایمان ادامه دارد.
در صورتی که نزدیکی انجام نشده باشد، زن نیازی به عده ندارد.
احکام خاص مربوط به عده
نگه‌داشتن عده حتی در فسخ عقد الزامی است.
در صورت فوت شوهر در دوران عقد موقت، زن باید چهار ماه و ده روز عده وفات نگه دارد، حتی اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد.
یکی از مسائل مهم و گاه محل اختلاف در نکاح موقت، بحث مهریه و نفقه است.
۱. مهریه
مهریه در نکاح موقت باید در لحظه عقد مشخص باشد، در غیر این صورت عقد باطل است. زن می‌تواند هر زمان که بخواهد، مهریه را مطالبه کند. حتی اگر مدت عقد به پایان رسیده باشد، حق دریافت مهریه از بین نمی‌رود.
۲. نفقه
بر خلاف ازدواج دائم، در نکاح موقت پرداخت نفقه به زن الزامی نیست، مگر اینکه در عقد شرط شده باشد. این موضوع باید شفاف و کتبی در عقد ذکر گردد تا بعدها اختلاف ایجاد نشود.
۳. ارث
در نکاح موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر اینکه این شرط به‌صورت رسمی در عقد ذکر شود.
اگرچه ثبت نکاح موقت در بسیاری از موارد الزامی نیست، اما در شرایط زیر ثبت رسمی آن طبق قانون اجباری است:
باردار شدن زن
توافق طرفین بر ثبت عقد
شرط ضمن عقد مبنی بر ثبت
ثبت رسمی باعث می‌شود زن بتواند حقوق خود مانند مهریه یا حضانت فرزند را به راحتی پیگیری کند و از بروز مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود.
تأثیر صیغه بر فرزندان
فرزندان حاصل از نکاح موقت از نظر شرعی و قانونی، مشروع هستند و تمام حقوق یک فرزند حاصل از ازدواج دائم را دارند؛ از جمله:
حق ارث از پدر و مادر
حق داشتن شناسنامه رسمی
حق نفقه و حضانت
برای جلوگیری از مشکلات قانونی، توصیه می‌شود عقد موقت در صورت احتمال فرزندآوری حتماً ثبت رسمی شود.
شرایط فسخ به دلیل عیوب طرفین
جنون
عنن (ناتوانی جنسی مرد)
جذام یا برص (بیماری‌های پوستی خاص)
نابینایی کامل
هر بیماری یا عیب مهمی که مانع ادامه زندگی مشترک شود
۱. رعایت احکام شرعی
در نکاح موقت، رعایت احکام شرعی مانند مهریه، عده، و مدت عقد الزامی است. تخلف از این موارد ممکن است باعث بطلان عقد شود.
۲. نگاه جامعه
اگرچه نکاح موقت از نظر شرعی جایز است، اما در جامعه نگاه‌های متفاوتی به آن وجود دارد. برخی آن را راه‌حل شرعی برای روابط موقت می‌دانند، در حالی که برخی دیگر دیدگاه انتقادی دارند.
۳. سوءاستفاده‌های احتمالی
در برخی موارد، از نکاح موقت برای پنهان‌کردن روابط غیرشرعی یا فرار از مسئولیت‌های ازدواج دائم استفاده می‌شود. آگاهی و رعایت دقیق قوانین می‌تواند از این مشکلات جلوگیری کند.
