ترکه چیست؟ | بررسی چگونگی مراحل تقسیم ترکه
- خانه
- ترکه چیست؟ | بررسی چگونگی مراحل تقسیم ترکه
ترکه شامل تمام داراییها، بدهیها و مطالبات متوفی است که به وراث منتقل میشود. در این مقاله با مراحل تحریر، تقسیم ترکه، انواع پذیرش و نقش وکیل در امور وراثت آشنا شوید.
ترکه چیست؟ این پرسشی است که بسیاری از افراد پس از مواجهه با موضوع ارث و تقسیم دارایی متوفی به دنبال پاسخ آن هستند. ترکه در اصطلاح حقوقی به مجموعه‌ای از داراییها، اموال، بدهیها و مطالبات شخصی گفته میشود که پس از فوت فرد، باقی مانده و به وراث قانونی او منتقل می‌گردد.
برخلاف تصور عمومی که ترکه را صرفاً شامل اموال و داراییهای متوفی می‌دانند، باید توجه داشت که بدهیها و تعهدات مالی او نیز جزئی از ترکه محسوب می‌شوند. به بیان دیگر، ترکه تنها به دارایی مثبت محدود نمی‌شود، بلکه بدهیها و دیون فرد نیز بخشی از آن بوده و به وراث انتقال پیدا میکند. در این مقاله از وبسایت وکلای ایران قصد داریم شما را با مفهوم ترکه، تفاوت آن با ماترک، مراحل تحریر ترکه و شیوه‌های تقسیم ترکه آشنا کنیم. همچنین در انتها به بررسی پرتکرارترین سؤالات کاربران درباره ترکه خواهیم پرداخت. پس اگر می‌خواهید بدانید دقیقاً ترکه چیست و چه قوانین و نکاتی در مورد آن وجود دارد، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
هر فرد در طول زندگی خود با کار، تلاش و فعالیت‌های اقتصادی مختلف سعی میکند کیفیت زندگی خود و خانواده‌اش را ارتقا دهد. بخشی از این تلاش‌ها به مصرف روزانه اختصاص پیدا میکند و بخشی دیگر به صورت پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری ذخیره میشود. نتیجه این فرآیند میتواند دارایی‌هایی مانند املاک مسکونی، تجاری یا کشاورزی، طلا و جواهرات، فلزات گران‌بها، وسایل نقلیه و حتی دامداری باشد.
البته سبک زندگی افراد نقش مهمی در نوع داراییهای آنها دارد. برای مثال، در برخی مناطق دارایی اصلی افراد در قالب زمین و ملک است، در حالی که در نقاط دیگر ممکن است داراییها بیشتر به شکل دام یا وسایل نقلیه باشد.
اما باید توجه داشت که داراییهای یک فرد تنها شامل اموال نیست. هر شخص در طول حیات خود ممکن است بدهیها یا بستانکاری‌هایی نیز داشته باشد. به همین دلیل، زمانی که فردی فوت میکند، ترکه او شامل سه بخش اصلی است:
اموال و داراییها (مانند زمین، خانه، طلا و ...)
بدهیها و دیون
مطالبات و بستانکاری‌ها
بنابراین، ترکه فقط به داراییهای مثبت محدود نمی‌شود، بلکه تمام حقوق مالی فرد اعم از دارایی، بدهی و مطالبات پس از فوت او به صورت قهری به ورثه منتقل میشود.
همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، ترکه به مجموع داراییها، بدهیها و مطالباتی گفته میشود که پس از فوت یک فرد باقی می‌ماند. این انتقال به ورثه به صورت قهری است؛ یعنی قانون به‌طور خودکار همه‌ی داراییها، بدهیها و مطالبات متوفی را به وراث منتقل میکند، حتی اگر آنها مایل به پذیرش آن نباشند.
البته وراث میتوانند در مهلت قانونی (یک ماه پس از اطلاع از فوت) با ثبت درخواست «رد ترکه» در دادگاه، از پذیرش ترکه خودداری کنند.
اما تفاوت مهمی بین ترکه و سهمالارث وجود دارد:
ترکه: شامل تمام اموال منقول و غیرمنقول، مطالبات و همچنین بدهیهای فرد متوفی است. بنابراین ترکه مجموعه‌ای از داراییهای مثبت و منفی محسوب میشود.
سهمالارث: سهم مشخصی است که پس از کسر بدهیها و انجام مراحل قانونی، از داراییهای مثبت متوفی به هر یک از ورثه تعلق میگیرد. به عبارت دیگر، بدهیهای متوفی در سهمالارث نقشی ندارند و ابتدا باید دیون او پرداخت شود، سپس باقیمانده بین ورثه تقسیم می‌گردد.
در نتیجه، ترکه یک مفهوم کلی و شامل همه داراییها و تعهدات فرد پس از مرگ است، در حالی‌که سهمالارث فقط بخشی از ترکه و به معنای سهم ورثه از اموال مثبت باقیمانده متوفی است.
ترکه و ماترک دو اصطلاح حقوقی هستند که هر دو به داراییهای باقیمانده از یک فرد پس از فوت اشاره دارند. این داراییها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
داراییهای مثبت: شامل اموال منقول و غیرمنقول متوفی مانند زمین، ملک، حساب‌های بانکی، پول نقد، جواهرات و سایر اموال ارزشمند.
داراییهای منفی: شامل بدهیها و دیون متوفی که وراث موظف به پرداخت آنها هستند.
در عمل، ترکه و ماترک تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و اغلب به جای هم به کار می‌روند. هر دو اصطلاح به کلیت اموال و داراییهای متوفی اشاره دارند و هدف آنها مشخص شدن وضعیت مالی فرد پس از مرگ و تقسیم عادلانه میان وراث است.
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی پیرامون ترکه و ماترک، مراجعه به وکیل متخصص در تقسیم ارث و وراثت میتواند به مدیریت صحیح داراییها، اجرای وصیت‌نامه‌ها و حل اختلافات میان وراث کمک شایانی کند.
مهر و موم ترکه به عملی گفته میشود که داراییها و اموال متوفی قبل از تحریر و تقسیم ترکه تحت نظارت قانونی و توسط مقامات قضایی یا نمایندگان دادگاه، محفوظ و غیرقابل دسترسی می‌شوند.
هدف از این اقدام، جلوگیری از تصرف، انتقال یا برداشت غیرقانونی داراییهای متوفی توسط وراث یا سایر افراد است تا:
تمام اموال متوفی به درستی شناسایی و ثبت شوند،
دیون و مطالبات متوفی به‌طور دقیق محاسبه شود،
و تقسیم ترکه بین وراث به شیوه‌ای عادلانه و قانونی انجام گیرد.
در عمل، مهر و موم ترکه معمولاً توسط دادگاه یا شورای حل اختلاف صورت میگیرد و شامل کلیه اموال منقول و غیرمنقول، حساب‌های بانکی، اسناد و مدارک مهم متوفی است. پس از مهر و موم، مراحل تحریر ترکه و تعیین سهم وراث آغاز میشود و هیچ‌یک از وراث نمی‌توانند بدون اجازه قانونی به اموال دسترسی داشته باشند.
پس از فوت یک شخص، ورثه میتوانند در هر زمان که بخواهند برای تقسیم ترکه اقدام کنند و در این خصوص مرور زمان وجود ندارد. درخواست تقسیم ترکه باید به صورت کتبی تنظیم شود و در آن اطلاعات زیر ذکر گردد:
نام و مشخصات متوفی
مشخصات درخواست‌کننده یا وکیل او
اطلاعات مربوط به سایر ورثه و میزان سهم هر یک
در صورتی که یکی از وراث صغیر، محجور یا غایب باشد، ابتدا باید برای او قیم یا امین تعیین شود تا تقسیم ترکه به صورت قانونی انجام گیرد. همچنین اگر قیمِ صغیر خود طرف دعوا باشد، نیازی به طرح دعوا علیه اداره سرپرستی وجود ندارد.
نکته مهم این است که دعوای تقسیم ترکه باید توسط تمام ورثه یا نمایندگان قانونی آنها مطرح شود. بنابراین اگر فقط برخی از وراث اقدام به طرح دعوا کنند، دادگاه به آن رسیدگی نخواهد کرد.
پس از کسر بدهیها، دیون و هزینه‌های مربوط به کفن و دفن، آنچه از ماترک باقی می‌ماند باید میان وراث تقسیم شود. تقسیم ترکه به سه شیوه‌ی اصلی انجام میگیرد که در ادامه هرکدام را توضیح می‌دهیم:
افراز به معنای جدا کردن سهم هر یک از ورثه از مالی است که به صورت مشاع در اختیار آنها قرار دارد. به عنوان مثال، اگر چند فرزند در یک خانه یا باغ مشترک باشند، با افراز، سهم هر فرد به طور مشخص جدا میشود.
بهترین حالت افراز، توافقی است.
در صورت بروز اختلاف میان وراث، دادگاه به صورت اجباری آن را انجام خواهد داد.
در تقسیم افراز، نیازی به قیمت‌گذاری مال نیست و هر وارث به میزان سهمالارث قانونی خود بهره‌مند میشود.
زمانی از این نوع تقسیم استفاده میشود که مال باقیمانده ارزش یکسانی در بخش‌های مختلف خود نداشته باشد. این حالت بیشتر در املاک و اراضی دیده میشود. برای مثال، اگر بخشی از زمینی ارزش بالاتری نسبت به بخش دیگر داشته باشد (مثلاً به دلیل قرار گرفتن در کنار اتوبان)، لازم است کل زمین قیمت‌گذاری شود. سپس سهم هر وارث با توجه به ارزش کل دارایی تعیین شده و در صورت نیاز از طریق فروش و تقسیم مبلغ به عدالت اجرا میشود.
تقسیم به رد زمانی کاربرد دارد که با افراز یا تعدیل نتوان عدالت را برقرار کرد. در این حالت برای جبران اختلاف ارزش سهم‌ها، به برخی وراث مبلغی اضافه پرداخت میشود تا توازن میان همه سهم‌ها برقرار گردد.
تمامی اموال منقول، غیرمنقول، مطالبات و حقوق مالی متوفی جزو ترکه محسوب می‌شوند. بر اساس قانون، مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تقسیم ترکه، دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران است. در صورتی که آخرین اقامتگاه او مشخص نباشد، رسیدگی در دادگاهی انجام خواهد شد که متوفی آخرین بار در آن‌جا سکونت داشته است.
یکی از نهادهای مهمی که در قانون امور حسبی برای جلوگیری از اختلاف میان وراث و حفظ حقوق آنها پیش‌بینی شده است، تحریر ترکه می‌باشد.
واژه «تحریر» در لغت به معنای نوشتن و ثبت کردن است و در اصطلاح حقوقی به معنای تعیین و مشخص‌کردن میزان دقیق داراییهای متوفی است. این داراییها شامل اموال منقول و غیرمنقول، بدهیها و همچنین مطالبات می‌شوند. به بیان دیگر، تحریر ترکه فرایندی است که طی آن صورت‌برداری دقیقی از اموال، دیون و حقوق مالی متوفی انجام میشود تا وضعیت ترکه شفاف گردد.
بر اساس قانون، فقط اشخاص معینی میتوانند اقدام به ثبت دادخواست تحریر ترکه کنند. از جمله:
هر یک از وراث یا نمایندگان قانونی آنها
وصی متوفی (شخصی که از سوی متوفی برای اداره اموال یا انجام امور خاصی تعیین شده است)
قیم افراد محجور یا امین افراد غایب در صورتی که در میان وراث چنین اشخاصی وجود داشته باشند
در برخی شرایط، تحریر ترکه الزامی است، از جمله:
زمانی که میان وراث فرد محجور یا غایب مفقودالاثر وجود داشته باشد
زمانی که برخی وراث ترکه را قبول کنند و برخی دیگر آن را رد نمایند
در صورتی که متوفی تبعه خارجی باشد
فرآیند تحریر ترکه با هدف مشخص‌شدن اموال، بدهیها و مطالبات متوفی انجام میشود و وراث میتوانند با طی مراحل قانونی، سهمالارث خود را به‌درستی مطالبه کنند. مهم‌ترین مراحل تحریر ترکه به شرح زیر است:
تنظیم دادخواست تحریر ترکه
وراث ابتدا باید با کمک یک وکیل مجرب، دادخواست تحریر ترکه را تهیه کنند. این دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت می‌رسد.
انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار
در مرحله بعد، آگهی مربوط به تحریر ترکه در یکی از روزنامه‌های رسمی منتشر میشود. این اقدام با هدف اطلاع‌رسانی به تمامی وراث، طلبکاران و اشخاصی است که ادعای حقی نسبت به ترکه دارند.
تعیین بازپرس یا کارشناس توسط دادگاه
دادگاه برای بررسی وضعیت اموال و دیون متوفی بازپرس یا کارشناس تعیین میکند. او موظف است تمام داراییها، بدهیها و مطالبات متوفی را مشخص کرده و سهمالارث هر یک از ورثه را روشن سازد.
صدور حکم تحریر ترکه
در پایان، دادگاه یا شورای حل اختلاف با توجه به مستندات و گزارش کارشناس، حکم تحریر ترکه را صادر میکند. این حکم مبنای قانونی تقسیم ارث، پرداخت بدهیهای متوفی و دریافت سهم وراث خواهد بود.
برای شروع فرایند تحریر ترکه، ارائه برخی مدارک الزامی است. داشتن این مدارک باعث میشود که روند رسیدگی در شورای حل اختلاف یا مراجع قضایی بدون مشکل انجام شود. ممکن است همه مدارک در یک مرحله نیاز نباشد، اما دسترسی کامل به آنها برای طی کردن مراحل تحریر ترکه ضروری است. مهم‌ترین مدارک عبارت‌اند از:
اصل شناسنامه و گواهی فوت متوفی
رسید پرداخت مالیات بر ارث
استشهادیه محضری مربوط به وراث و نسبت آنها با متوفی
درخواست‌نامه تحریر ترکه
با آماده‌داشتن این مدارک، وراث یا نمایندگان قانونی آنها میتوانند روند قانونی تحریر ترکه را سریع‌تر و بدون مانع پیگیری کنند.
در هنگام تقسیم ترکه، توجه به نکات زیر اهمیت زیادی دارد:
تقسیم بخشی از اموال:
اگر ترکه شامل اموال متعدد مانند زمین، خودرو، طلا و غیره باشد، تقسیم اجباری همه‌ی اموال لازم نیست. وراث میتوانند بخشی از اموال را به دلخواه نگه دارند و تقسیم یک بخش الزاماً به معنای تقسیم باقی اموال نیست.
ترکه شامل سرقفلی:
در صورتی که ترکه شامل سرقفلی باشد، مالک عین مستاجره نیز در دعوای تقسیم ترکه به عنوان خوانده حضور خواهد داشت.
اموال غیرقابل تقسیم:
اگر مال باقیمانده غیرقابل تقسیم باشد، دادگاه نمی‌تواند دعوا را رد کند و باید دستور فروش آن را صادر نماید تا عدالت میان وراث برقرار شود.
پرداخت دیون و وصیت:
پیش از تقسیم ترکه، دادگاه موظف است ابتدا دیون و تعهدات متوفی و همچنین مفاد وصیت او را اعمال و تصفیه کند. پس از این مرحله، باقیمانده داراییها بین وراث تقسیم میشود.
حقوق طلبکاران پس از تقسیم:
تقسیم ترکه حتی پیش از تصفیه کامل دیون قانونی نافذ است، اما طلبکاران همچنان حق دارند به هر یک از وراث نسبت به سهمشان مراجعه و طلب خود را دریافت کنند. اگر یکی یا چند نفر از وراث توان پرداخت نداشته باشند، طلبکار میتواند از سایر وراث برای دریافت طلب خود رجوع کند.
تقسیم ترکه مهلت زمانی مشخصی ندارد و وراث میتوانند هر زمان که بخواهند درخواست تقسیم ترکه را ارائه کنند. بر اساس ماده ۳۰۲ قانون امور حسبی، برای ارائه درخواست تقسیم ترکه مرور زمان جاری نمی‌شود و افرادی که حق قانونی برای درخواست دارند، همواره میتوانند اقدام کنند. این قانون به وراث اجازه می‌دهد تا با توجه به شرایط شخصی، موقعیت مالی و مسائل حقوقی، تصمیم‌گیری درباره تقسیم اموال متوفی را به موقع و به شکل درست انجام دهند و از حقوق خود بهره‌مند شوند.
در فرآیند وراثت و تقسیم ترکه یا ماترک، وراث با سه گزینه اصلی مواجه هستند:
قبول مطلق ترکه:
در این حالت، وراث بدون هیچ‌گونه شرطی، تمام داراییهای مثبت و منفی متوفی را قبول می‌کنند. در نتیجه، علاوه بر دریافت اموال، مسئولیت پرداخت بدهیها و دیون متوفی نیز بر عهده آنها قرار میگیرد.
قبول مشروط ترکه:
این نوع پذیرش زمانی انجام میشود که تحریر ترکه انجام شده و جزئیات داراییها و بدهیهای متوفی مشخص باشد. وراث پس از بررسی دقیق اطلاعات، میتوانند تصمیم بگیرند ترکه را با شرایط مشخص قبول کنند.
رد ترکه:
اگر وراث نخواهند یا نتوانند ترکه را قبول کنند، میتوانند از دریافت تمامی یا بخشی از اموال متوفی صرف‌نظر کنند. این وضعیت به عنوان رد ترکه شناخته میشود و معمولاً زمانی رخ می‌دهد که وراث نسبت به تقسیم اموال اختلاف داشته باشند یا با شرایط قانونی ترکه موافق نباشند.
تصمیم‌گیری درباره قبول یا رد ترکه نیازمند بررسی دقیق موقعیت مالی و حقوقی ترکه و همچنین توافق میان وراث است. برای اطمینان از اتخاذ بهترین تصمیم، مشاوره با وکیل متخصص در امور وراثت توصیه میشود.
در برخی موارد، وراث ممکن است بدون مراجعه به دادگاه ترکه را میان خود تقسیم کنند. اگر این تقسیم با توافق همه وراث و رعایت سهمالارث قانونی انجام شده باشد، این تقسیم قابل ابطال نیست.
با این حال، در شرایطی ممکن است تقسیم ترکه باطل شود:
اگر یکی از وراث اعتقاد داشته باشد که تقسیم ترکه مخالف قوانین و مقررات وراثت انجام شده است.
اگر فشار یا اجبار بر یکی از وراث وارد شده باشد و حقوق او نادیده گرفته شود.
در چنین مواردی، وراث میتوانند از طریق دادگاه درخواست بطلان تقسیم ترکه کنند. پس از تصویب بطلان، مراحل تقسیم ترکه مجدد با رعایت کامل قوانین و مقررات به اجرا درمی‌آید تا حقوق تمامی وراث به طور عادلانه تامین شود.
امور مربوط به انحصار وراثت، به ویژه تحریر و تقسیم ترکه، از پیچیدگی‌های تخصصی برخوردار است و نیازمند تسلط کامل بر قوانین مربوطه می‌باشد. در چنین شرایطی، بسیاری از وراث به دنبال وکیل متخصص در امور انحصار وراثت هستند تا از مشاوره و پیگیری حقوقی دقیق بهره‌مند شوند.
یک وکیل مجرب با دانش حقوقی و آشنایی کامل با رویه‌های قضائی میتواند:
روند پرونده را سریع‌تر و بدون مشکل پیش ببرد،
از بروز اختلافات و مشکلات احتمالی جلوگیری کند،
حقوق وراث را به صورت عادلانه و قانونی تضمین نماید.
بنابراین، حضور وکیل متخصص در مراحل تحریر و تقسیم ترکه، یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در پرونده‌های وراثت محسوب میشود.
ترکه، شامل تمام داراییها، بدهیها و مطالبات باقیمانده از متوفی است و به وراث قانونی منتقل میشود. درک تفاوت ترکه با مفاهیمی مانند سهمالارث، ماترک و ارثیه برای مدیریت صحیح امور وراثت بسیار اهمیت دارد. فرآیند تقسیم ترکه شامل مراحل مختلفی مانند تحریر ترکه، تعیین سهم وراث، افراز، تعدیل یا رد ترکه است و میتواند با توافق وراث یا مداخله دادگاه انجام شود. همچنین، وراث اختیار دارند ترکه را قبول مطلق، قبول مشروط یا رد کنند و در برخی شرایط، تقسیم ترکه حتی باطل نیز میشود. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی، بهره‌مندی از وکیل متخصص در امور وراثت و تقسیم ترکه میتواند روند قانونی را سرعت ببخشد، از اختلافات جلوگیری کند و حقوق تمامی وراث را به شکل عادلانه و قانونی تضمین نماید.
بنابراین، آگاهی کامل از مراحل، شرایط و نکات قانونی تقسیم ترکه و مشاوره با وکیل، کلید انجام یک تقسیم ارث صحیح و بدون مشکل است.
ترکه شامل تمام داراییها، بدهیها و مطالبات باقیمانده از متوفی است که به وراث منتقل میشود.
ترکه شامل داراییهای مثبت و منفی است، اما سهمالارث فقط شامل داراییهای مثبت میشود.
در عمل تفاوت زیادی ندارند و هر دو به کلیت داراییهای متوفی اشاره دارند.
خیر، وراث میتوانند ترکه را قبول مطلق، قبول مشروط یا رد کنند.
تقسیم ترکه مهلت مشخصی ندارد و وراث میتوانند هر زمان درخواست تقسیم کنند.
تحریر ترکه یعنی مشخص شدن میزان دقیق اموال، مطالبات و بدهیهای متوفی و برای تقسیم صحیح ضروری است.
شامل شناسنامه و گواهی فوت متوفی، رسید پرداخت مالیات بر ارث، استشهادیه و دادخواست تحریر ترکه است.
افراز، تعدیل و رد. هر کدام بر اساس شرایط اموال و توافق وراث انجام میشود.
دادگاه دستور فروش آن را صادر کرده و مبلغ حاصل بین وراث تقسیم میشود.
اگر با توافق وراث و رعایت سهمالارث قانونی باشد، معتبر است، در غیر این صورت امکان ابطال وجود دارد.
وراث میتوانند از دریافت تمامی یا بخشی از اموال متوفی خودداری کنند.
پس از تحریر ترکه و مشخص شدن جزئیات اموال و بدهیها، وراث میتوانند ترکه را با شرایط مشخص قبول کنند.
وکیل امور انحصار وراثت تحریر ترکه، تقسیم آن و حل اختلافات میان وراث را به صورت قانونی و سریع مدیریت میکند.
بله، اما طلبکاران همچنان میتوانند به وراث رجوع کنند تا طلب خود را دریافت کنند.
برای آنها قیم یا امین تعیین میشود و تقسیم ترکه با رعایت حقوقشان انجام میگیرد.
بله، تمامی اموال شامل زمین، ملک، خودرو، پول نقد، طلا و سایر اموال منقول و غیرمنقول میشود.
بله، وراث مسئول پرداخت دیون و بدهیهای متوفی هستند.
دادگاه با تعیین کارشناس یا بازپرس، سهم هر وارث را بر اساس قانون مشخص میکند.
وصیت برای ثلث اموال متوفی میتواند اجرا شود و از ترکه جداست، اما باقی اموال طبق سهمالارث تقسیم میشود.
رعایت سهمالارث قانونی، پرداخت دیون و وصیت، حضور قیم یا امین برای وراث محجور یا غایب و مشاوره با وکیل متخصص.
